प्रदोष व्रत | Pradosh Vrat

Pradosh Vrat

प्रदोष म्हणजे काय | What is Pradosha?

प्रदोष व्रत (Pradosh Vrat) महिन्यातून दोनदा पाळले जाते. एक कृष्ण पक्षात आणि एक शुक्ल पक्षात. वर्षभरात एकूण २४ प्रदोष व्रत असतात. प्रदोष व्रत भगवान शंकराला समर्पित आहे.

प्रत्येक महिन्यात दोन प्रकारच्या एकादशी असतात. त्याचप्रमाणे प्रदोष देखील दोन प्रकारचा असतो. त्रयोदशीला प्रदोष म्हणतात. एकादशीचा संबंध विष्णूशी आणि प्रदोष महादेवाशी संबंधित आहे. असे म्हटले जाते की हे दोन्ही व्रत चंद्र दोष दूर करतात.

पंचांगानुसार, प्रत्येक त्रयोदशीला प्रदोषकाळात पूजा करण्याची वेळ वेगळी असते. तसे, सूर्यास्तानंतर आणि रात्रीच्या आधीच्या वेळेला प्रदोष काल म्हणतात. या वेळेला कातळ वेळ देखील म्हणतात.

प्रदोष व्रतांचे प्रकार | Types of Pradosh Vrat

प्रदोष व्रतांचे (Pradosh Vrat) सात प्रकार आहेत –

रवि प्रदोष व्रत

त्रयोदशी रविवारी येते तेव्हा असे होते. रवि प्रदोष व्रत (Pradosh Vrat) व्यक्तीला आदर, प्रशंसा, चांगले आरोग्य आणि अधिकार आणते. ज्या लोकांच्या कुंडलीत सूर्य अशक्त आहे त्यांच्यासाठी हे व्रत अत्यंत शिफारसीय आहे.

सोम प्रदोष व्रत

हे प्रदोष व्रत सोमवारी येते. सोमवारी चंद्र हा स्वामी ग्रह आहे. या व्रताचे पालन केल्याने मन आणि शरीराला शांती मिळेल. या व्रतामुळे रक्ताच्या नात्याचा दर्जाही सुधारेल.

भौम प्रदोष व्रत

मंगळवारी येणारे प्रदोष व्रत म्हणजे भौम प्रदोष व्रत. मंगळवारी मंगळ हा स्वामी ग्रह आहे. या व्रताचे पालन केल्याने मंगळाच्या अशुभ प्रभावापासून मुक्ती मिळते. हे वैवाहिक संबंध सुधारेल आणि तुम्हाला इतरांशी अधिक प्रेमळ बनवेल.

सौम्यावेरे प्रदोष व्रत

हे बुधवारी येते. बुधाचा दिवस आहे. या व्रतामुळे व्यक्तीला तर्क आणि तर्कशक्ती मिळते. हे शिकण्याच्या प्रक्रियेस, शहाणपण प्राप्त करण्यास आणि जीवनाची एकूण गुणवत्ता सुधारण्यास मदत करेल.

गुरुवरा प्रदोष व्रत

गुरु म्हणजे बृहस्पति. गुरुवार हा गुरु ग्रहाचा दिवस आहे. व्रताचे पालन केल्याने भक्ताला संपत्ती, निरोगी बुद्धी, यश आणि आध्यात्मिक वाढ मिळते.

भृगुवरा प्रदोष व्रत

हे शुक्रवारी पाळले जाणारे प्रदोष व्रत आहे. शुक्र शुक्रवारी प्रभारी आहे. विवाहासाठी हे व्रत अत्यंत शिफारसीय आहे. या व्रताचे पालन केल्याने आराम, नशीब आणि विलास हे इतर फायदे आहेत.

शनि प्रदोष व्रत

शनिवारी प्रदोष व्रत म्हणजे शनि प्रदोष व्रत. शनी म्हणजे शनि. या व्रताचे निरीक्षण केल्याने शनिदेवाच्या अशुभ प्रभावांपासून मुक्ती मिळते, विशेषत: साडे सती किंवा अष्टम शनीच्या प्रभावापासून मुक्ती मिळते. हे जीवनात संतुलन आणि सुव्यवस्था आणण्यास देखील मदत करते.

प्रदोष व्रत महत्त्व | Significance of Pradosh Vrat

प्रदोष व्रत (Pradosh Vrat) हे भगवान शिव सर्वात आनंदी असताना तुमचा त्यांच्याशी संपर्क साधण्यासाठी साजरा केला जातो. असे मानले जाते की प्रदोषम वेळ, जो अंदाजे सूर्यास्ताच्या 90 मिनिटांपासून सूर्यास्तानंतर 90 मिनिटांपर्यंत वाढतो, त्रयोदशी तिथीला भगवान शिव सर्वात जास्त आनंदी असतात. प्रदोष व्रत पाळल्याने भक्ताला भूतकाळातील पापांपासून मुक्ती मिळावी आणि उत्तम आरोग्य, संपत्ती आणि बुद्धी मिळावी अशी अपेक्षा आहे.

नकारात्मक कर्म काढून टाकण्याची ही सर्वात योग्य वेळ आहे. व्रत केल्याने केवळ भगवान शिवच नाही तर देवी पार्वती आणि ज्या दिवशी तीथी येते त्या दिवशीचा स्वामी ग्रह यांचा आशीर्वाद प्राप्त होतो. व्रत देखील सांसारिक आणि आध्यात्मिक स्तरावर व्यक्तीच्या इच्छा पूर्ण करण्यास मदत करते.

प्रदोष व्रत कथा | Pradosh Vrat Story

कथा 1

जेव्हा देव आणि असुरांनी अमृत मिळविण्यासाठी वैश्विक महासागराचे मंथन करण्यास सुरुवात केली, तेव्हा ज्या गोष्टींचा उदय झाला त्यात हलहल हे विष होते, जे संपूर्ण विश्वाचा नाश करण्यासाठी पुरेसे शक्तिशाली विष होते. देव आणि दानव घाबरून उभे असताना, भगवान शिव आत आले आणि त्यांनी विष प्यायले.

पण ते खूप शक्तिशाली विष होते आणि त्यामुळे शिवाला प्रचंड वेदना झाल्या. तो मोठ्याने ओरडला. देवी पार्वती जवळ आली आणि सर्व कोमलतेने भगवान शंकराच्या गळ्यावर हात ठेवला. त्या विषाने शिवाला वेदना होणे थांबले आणि ते घशात थांबले, त्यामुळे शिवाचा कंठ निळा झाला.सर्व देव आणि असुरांनी भगवान शिवाची त्यांच्या सर्वोच्च बलिदानासाठी पूजा केली. आनंदात शिवाने नंदीवर उभे राहून तांडव नृत्य केले. त्रयोदशी तिथीला हा प्रकार घडला.

कथा 2

आणखी एक प्रदोष व्रत कथा भगवान शिव आणि चंद्र यांच्याशी जोडलेली आहे. प्राचीन इतिहासानुसार, चंद्राला 27 बायका होत्या, त्या सर्व प्रजापती दक्षाच्या मुली होत्या. पण चंद्राचे रोहिणीवर विशेष प्रेम होते. त्यामुळे इतर 26 बायकांना हेवा वाटला. त्यांनी प्रजापती दक्ष यांच्याकडे तक्रार केली. प्रजापतीने चंद्राला त्याच्या इतर मुलींच्या भावना समजून घेण्याचा प्रयत्न केला तरी चंद्र रोहिणीवर स्थिर होता. यामुळे प्रजापती दक्षाने चंद्राला प्राणघातक रोगाचा शाप दिला, ज्यामुळे तो लहान होत गेला आणि कालांतराने नाहीसा झाला.

चंद्राने तपश्चर्या केली आणि भगवान शिवाची प्रार्थना केली. उपासनेने प्रसन्न होऊन, शिव प्रकट झाला आणि त्याने चंद्राला सांगितले की प्रजापतीच्या शापानुसार तो लहान होऊन नाहीसा होईल, तो पुन्हा वाढेल आणि पुन्हा लहान होण्यापूर्वी पूर्ण वैभव प्राप्त करेल. अशाप्रकारे चंद्राचे मेण आणि क्षीण होण्याचे टप्पे सुरू झाले. त्रयोदशी तिथीला हा प्रकार घडला.

कथा 3

दुसरी कथा एका गरीब ब्राह्मण विधवेच्या एका तरुण मुलाची आहे. महिला शारीरिकदृष्ट्या कमकुवत होती आणि मुलाला वाढवण्यासाठी काम करू शकत नव्हती. म्हणून, तिने त्याला भिक्षा गोळा करण्यासाठी आणले. ही महिला भगवान शिवाची महान भक्त होती आणि नियमितपणे प्रदोष व्रत पाळत असे.

एके दिवशी, ती घरी परतत असताना, तिला एक मुलगा फुटपाथजवळ झोपलेला, जखमी आणि रक्ताने माखलेला दिसला. तो एक राजपुत्र होता जो शत्रूने त्याच्या राज्यावर हल्ला केला तेव्हा तो केवळ पळून जाण्यात यशस्वी झाला होता. आपल्या मुलाच्या वयाच्या तरुण राजपुत्रावर मातृत्वाची ओढ वाटून त्या गरीब स्त्रीने राजकुमाराला घरी नेले आणि त्याची काळजी घेतली. तिला जे मिळाले ते भिक्षा म्हणून वापरून, स्त्रीने तिच्या मुलासह राजकुमाराला स्वतःचा मुलगा म्हणून वाढवले.

मुलं मोठी झाली. एके दिवशी अंशुमती नावाच्या स्त्री गंधर्वाने राजकुमाराला पाहिले आणि त्याच्या प्रेमात पडली. अखेर त्यांचे लग्न झाले. मग राजपुत्राने आपल्या सासरच्या लोकांच्या मदतीने आपल्या राज्याच्या आक्रमणकर्त्याचा पराभव केला आणि सिंहासनावर पुन्हा कब्जा केला. ज्या गरीब ब्राह्मण स्त्रीने तो अत्यंत असुरक्षित असताना त्याची काळजी घेतली होती, तिला त्याच्या राजवाड्यात निवासी बनवण्यात आले आणि तिचा मुलगा, त्याचा पाळणा भाऊ याला पंतप्रधान बनवण्यात आले. प्रदोष व्रत नियमित पाळल्यामुळे गरीब ब्राह्मण स्त्रीच्या बाबतीत चांगले घडले.

प्रदोष व्रतात काय खाऊ नये? | What should not be eaten during Pradosh Vrat?

• प्रदोष व्रतात भक्तांनी काहीही न खाण्याची प्रथा आहे. तथापि, ज्यांना ते करता येत नाही, त्यांचा आहार हा फळे, पालेभाज्या इत्यादी सात्विक आहारापुरता मर्यादित असावा.
• प्रदोष काळात उपवास करताना फक्त हिरवा मूग खावा. हिरवे मूग हे पृथ्वीचे घटक असून मंदाग्नीला शांत करण्यास मदत करतात.
• तामसिक आहार टाळावा. यादीमध्ये मांस, मासे, कांदे, लसूण, मशरूम आणि जास्त पिकलेली आणि कमी पिकलेली फळे आणि भाज्या समाविष्ट आहेत. तामसिक भोजनाने शरीर आणि मनाचा नाश होतो. हे लोकांना सर्व प्रकारे हानी पोहोचवते, ज्यात निस्तेज, कमी शुद्ध चेतनेचा समावेश होतो.
• प्रदोष काळात लाल मिरची, धान्य, तांदूळ आणि साधे मीठ खाऊ नये. तुम्ही पूर्ण निरंकार व्रत पाळू शकता किंवा फळ आहाराचे पालन करू शकता.

Pradosh Vrat Pooja Vidhi | प्रदोष व्रत पूजा विधी

• लवकर उठून आंघोळ करून स्वच्छ कपडे घाला.
• घरातील मंदिरात दिवा लावावा.
• भगवान भोलेनाथांना गंगाजलाने अभिषेक करावा.
• नंतर त्याला फुले अर्पण करा.
• या दिवशी भोलेनाथासह पार्वती आणि गणेशाची पूजा करावी.
• भगवान शंकराला नैवेद्य अर्पण करणे. फक्त सात्विक गोष्टी अर्पण करणे.
• भगवान शिवाची आराधना करा.
• या दिवशी देवाचे अधिकाधिक ध्यान करावे.