तुळशी विवाह | Tulsi Vivha

Tulsi Vivha

तुलसी विवाह (Tulsi Vivha) हा विष्णूचा तुळशीशी विवाहाचा सण आहे. कार्तिक शुध्द एकादशीपासून कार्तिक पौर्णिमेपर्यंत तुळशीविवाह करण्याची प्रथा आहे.

तुळशी विवाह हा प्रबोधिनी एकादशीला शालिग्राम किंवा तुळशीच्या रोपाचा विष्णू किंवा त्यांचा अवतार श्रीकृष्ण यांच्याशी विवाह करण्याचा विधी आहे. पूर्ण चार महिने झोपल्यानंतर कार्तिक महिन्यात देवूथनी एकादशीला भगवान विष्णू उठतात, त्यानंतर तुळशीशी विवाह करतात. भगवान विष्णूला तुळशी अत्यंत प्रिय आहे, तुळशीला लक्ष्मीचे रूप मानले जाते.

तुळशी विवाह कथा | Tulsi Vivha Story

तुळशी तिच्या मागील जन्मी एक मुलगी होती, तिचे नाव वृंदा होते. तिचा जन्म राक्षसांच्या कुळात झाला होता. ती लहानपणापासून भगवान विष्णूची भक्त होती. तिने मोठ्या प्रेमाने भगवान विष्णूची पूजा केली. ती मोठी झाल्यावर तिचा विवाह राक्षस कुळातील जालंधर या राक्षसाशी झाला. जालंधरचा उगम समुद्रातून झाला.

वृंदा ही अत्यंत भक्त स्त्री होती जी नेहमी आपल्या पतीची सेवा करत असे. एकदा देव आणि दानवांमध्ये युद्ध झाले, जालंधर युद्धासाठी निघाला तेव्हा त्याला वृंदा म्हणाली, ‘प्रभु, जोपर्यंत तुमही युद्धात आहेस तोपर्यंत मी तुमच्‍या विजयासाठी संकल्प करीन’.

त्यानंतर असुरराजा जालंधर युद्धाला गेला आणि वृंदा पूजेला बसली, व्रताच्या प्रभावामुळे देवता जालंधरवर विजय मिळवू शकले नाहीत, जालंधर जिंकेल या भीतीने सर्व देवता श्री विष्णूकडे गेले.

जेव्हा सर्वांनी प्रार्थना केली तेव्हा भगवान विष्णू म्हणाले – वृंदा ही माझी परम भक्त आहे, मी तिच्याशी फसवणूक करू शकत नाही.

तेव्हा देव म्हणाले – महाविष्णु, तुमच्‍या शिवाय आम्हाला कोण साहाय्य करेल, तुमही आम्हाला या संकटातून वाचावा.

त्यानंतर भगवान विष्णू जालंधरचे रूप घेऊन वृंदाच्या महालात पोहोचले. नवऱ्याला पाहून वृंदाने पूजा थांबवली. ती लगेच पूजेवरून उठली आणि वृंदाने त्यांच्या चरणांना स्पर्श केला, देवांनी जालंधरचा वध केला आणि जालंधरचे छिन्नविच्छेदन केलेले मस्तक राजवाड्यात पडले. वृंदाने पाहिलं की माझ्या नवर्‍याचं डोकं कापलं आहे, मग हे कोण समोर आहे?

तिने विचारले – तू कोण आहेस ज्याला मी स्पर्श केला, तेव्हा श्री विष्णू त्याच्या मूळ रूपात प्रकट झाले पण काहीही बोलू शकले नाहीत, वृंदाला सर्व काही समजले, तिने श्री विष्णूला शाप दिला आणि श्री विष्णूचे रूपांतर दगडात झाले.

सर्व देवता रडू लागल्या आणि लक्ष्मी रडून प्रार्थना करू लागली, हे पाहून वृंदाने विष्णूला शापातून मुक्त केले आणि पतीसह सती गेली.

काही दिवसांनी तिच्या राखेतून एक रोप निघाले तेव्हा भगवान विष्णू म्हणाले – आजपासून या रोपट्याला तुळशी म्हाणावे, माझ्या पाषाण रूपाची म्हणजेच शाळीग्रामची तुळशीसह पूजा करावी. तुळशीशिवाय केलेली पूजा मला मान्य होणार नाही.

तेव्हापासून सर्वजण तुळशीची पूजा करू लागले. आणि कार्तिक महिन्यात तुळशीचा विवाह (Tulsi Vivha) शाळीग्रामशी करण्याची प्रथा पडली.

तुळशी विवाह पूजा विधि | Tulsi Vivah Puja Vidhi

घराची मुलगी म्हणून, घराचे तुळशी वृंदावन गेरू आणि चुनाने रंगवले जाते आणि सजवले जाते. त्यावर बोर चिंच आवळा, कृष्णदेव सावळा असे लिहिले आहे. त्यात बोर, चिंच, आवळा, सीताफळ, कांद्याची पाने ठेवतात.

कुटुंबातील कर्ता पुरुष स्नान करून तुळशी आणि कृष्णाची पूजा करतो. मग त्यांना हळद आणि तेलाने आंघोळ घालतो. तुळशीला नवीन वस्त्र पांघरतात व त्यावर मांडव म्हणून उसाची वा धांड्याची खोपटी ठेवली जाते.

पूजेच्या उपचाराला शरण जाऊन विष्णू जागृत होतो आणि त्यानंतर बाळकृष्ण आणि तुळसाचा विवाह (Tulsi Vivha) मंगलाष्टका म्हणून होतो. कर्त्याने नंतर तुळशीचे कन्यादान करावे व नंतर मंत्रपुष्प व आरती करावी. घरातील मुलीला श्रीकृष्णासारखा आदर्श नवरा मिळावा, हा त्यामागचा हेतू आहे. या विधीदरम्यान तुळशीभोवती दिवा लावून पूजा करण्याची प्रथा आहे.

गोवा, दीव आणि दमण मध्ये तुळशीविवाह सार्वजनिकरित्या साजरा केला जातो. वाद्ये आणि फटाक्यांच्या आवाजात तुळशी आणि बाळकृष्णाची मिरवणूक निघते. 2017 मध्ये गोव्यातील महिलांनी तुळशीविवाह केला आणि गोव्याच्या राज्यपालांनी तुळशीला कन्या म्हणून दान केले.