पोस्ट अस्वीकरण
या साइटवरील साहित्याचे कॉपीराइट लेखकांसाठी राखीव आहेत आणि मराठीकट्टा केवळ साहित्य प्रकाशित करत आहे. जर तुम्हाला कोणत्याही साहित्याचे लेखक माहित असतील तर कृपया आम्हाला कळवा आणि संबंधित लेखकाला श्रेय देण्यास मराठीकट्टाला आनंद होईल.
Amazon Affiliate Disclaimer - This post/page may contain Amazon Affiliate Links, meaning we get a commission if you decide to purchase through our links, at no cost to you.
Dussehra at Dussehra Chowk, Kolhapur…
जगातल्या काही राजेशाही दसरा सोहळ्यांमध्ये कोल्हापूरचा दसरा प्रसिद्ध आहे.
कोल्हापुरातलं सगळंच भव्य दिव्य, म्हणून तुलना सरळ जगाबरोबरच…
आपला दसरा प्रसिद्ध आहे तो दसरा चौकातल्या शिलंगणासाठी… पण आपण कोल्हापुरी लोकांना फक्त दसरा चौकातला राजेशाही दसरा सोडला तर इतर काही प्रथा माहीत असण्याची शक्यता कमीच.. फार तर आपली झेप अंबाबाईची पालखी आजच्या दिवशी सिद्धार्थनगरात जाते इथंपर्यंतच..
पण याच्याही पलीकडे कोल्हापूरात एक वेगळा दसरा सोहळा रंगतो.. आणि हा दसरा रंगतो तो पंचगंगेच्या घाटावर..
आपल्यापैकी प्रत्येकजण कधी ना कधी पंचगंगेच्या घाटावर गेलेला असतो, खासकरून पूर आल्यावर किंवा त्रिपुरारी पौर्णिमेची दिव्यांची आरास बघायला.
पण घाटावर असलेल्या दगडी तटबंदी आणि आतल्या देवळांवर आपलं क्वचितच लक्ष जात असेल. या तटबंदी आणि आतल्या मंदिरसमूहाला नाव आहे संस्थान शिवसागर. हा परिसर म्हणजे करवीरकर छत्रपती घराण्याची अंत्यसंस्कार भूमी.
कोल्हापूरच्या छत्रपती घराण्यातील तीन ते चार छत्रपतींच्या समाध्या मंदिरांच्या स्वरूपात तिथं आहेत..
इथलं खास वैशिष्ट्य म्हणजे शककर्ते छत्रपती शिवाजी महाराजांचे सख्खे नातू , राजरामपुत्र छत्रपती संभाजी राजांची समाधी याच संस्थान शिवसागर मध्ये आहे. (टोप संभापूर हे गावाचे नाव त्यांच्यामुळेच.)
पंचगंगेच्या आसपास जसे निरनिराळ्या नावाचे घाट आहेत तशा संस्थांनच्या विविध सरदार घराण्यांच्या खाजगी दहनभूमी पण आहेत.
आता मूळ मुद्द्यावर येतो..
दसऱ्याच्या दिवशी संध्याकाळी सूर्यास्तानंतर या शिवसागर संस्थानात अंबाबाईची पालखी येते. एक प्रकारचा सोहळा असतो.अंबाबाईच्या पालखी बरोबरच रंकभैरव आणि गुरू महाराजांच्या पालख्या इथे येतात. मुळात या प्रथेची माहिती फार कमी लोकांना असल्याने गर्दीही झेपेल एवढीच असते. शिवाय कोल्हापूरचे राजघराण्यातील प्रमुख व्यक्ती आणि छत्रपती महाराज स्वतः जातींन पूर्वजानां सोनं द्यायला येतात.
वर्षभर दुर्लक्षित असा परिसर एकदम उत्साहानं डवरून जातो. नवरात्रातल्या गर्दीत ज्यांना पालखीचं दर्शन दुर्मिळ झालेलं असतं अशा लोकांनी आवर्जून तिथं पालखीचे दर्शन घ्यायला यावं. स्थानिक लोकांकडून चहा, फराळाची व्यवस्था असतेच..
या सोहळ्याचं विशेष आकर्षण म्हणजे ज्या छत्रपतीनीं कोल्हापूरवर राज्य केलं त्यांच्या वापरातल्या वस्तू , म्हणजे त्यांची पगडी, वस्त्रे, शस्त्र वापरून त्या छत्रपतींचे रूप त्यांच्या समाधीवर साकारलेले असते. या निमित्ताने त्या काळातील वेशभूषा आणि शस्त्रे बघायला मिळतात..
शेजारच्याचं शंकराचार्य समाधी जवळ अंबाबाईची पालखी विसावते आणि अगदी जवळून अंबाबाईच्या उत्सव मूर्तीचं दर्शन घडतं..
अशा या कोल्हापूरातल्या आगळ्यावेगळ्या प्रथा..
मला बऱ्याचदा प्रश्न पडतो की इतर शहरे आधुनिकिकरणाच्या रगाड्यात आपली मूळ संस्कृती हरवून जात असताना देखील कोल्हापूर मात्र दिमाखाने आपल्या प्रथा मोठया दिमाखाने मिरवत उभं आहे, याचं कारण काय असावं ?
मला वाटतं इतर शहरं त्यांच्या प्रथा फक्त इतिहासाचा वारसा म्हणून बघत असावेत, एक कर्तव्य म्हणून करत असावेत पण आपली गोष्ट निराळी आहे. आपल्याकडे या प्रथांचं मूळ दडलंय ते पंचगंगेच्या पाण्यात व तिथुन ते पोचलय कोल्हापूरकरांच्या रक्तातल्या तांबड्या पांढऱ्या पेशीत. आणि आपल्या रोजच्या जगण्याचा भाग बनून गेल्यात या प्रथा..त्यामुळे जो पर्यंत कोल्हापूरकर जगत राहील, तो प्रथा पाळत राहील.
-©भारत पांडुरंग महारुगडे
दसरा चौकाच्याही पलीकडचा कोल्हापूरचा दसरा… | Dussehra at Dussehra Chowk, Kolhapur… हा लेख अवडला असल्यास शेअर करा.
दसरा चौकाच्याही पलीकडचा कोल्हापूरचा दसरा… | Dussehra at Dussehra Chowk, Kolhapur… – आपले विचार कमेंट बॉक्स मधे टाका.
